مدرسه بهعنوان جامعهای کوچک، نقش محوری در شکلدهی به رفتارها و شخصیت دانشآموزان دارد. در این مقاله به این موضوع پرداخته است که نظم در مدرسه نه تنها برای تسهیل یادگیری ضروری است، بلکه به عنوان پایهای برای تربیت شهروندانی مسئولیتپذیر و قانونمدار عمل میکند. معلمان بهعنوان الگوهای رفتاری نقش کلیدی در نهادینهسازی نظم دارند و رفتار منظم آنها الهامبخش دانشآموزان است. نظم در مدرسه، درنهایت، سرمایهای برای آینده است که دانشآموزان را برای زندگی منظم، موفق و پایدار آماده میکند.
مدرسه بهعنوان یک جامعه منظم، نقش مهمی در تربیت مطلوب دانشآموزان دارد. هدف از نظم در مدرسه و آموزشوپرورش، هدایت دانشآموزان به سمت رعایت مقررات، پرورش تمایلات مثبت، و ایجاد محیطی معنادار برای یادگیری است. این فرایند نیازمند همکاری بین خانواده و مدرسه است، چرا که عدم تعامل این دو نهاد مانع رشد واقعی کودکان در زمینههای مختلف میشود. برای دستیابی به نظم فردی و اجتماعی، مدارس برنامههای متنوعی ازجمله کلاسهای مهارت زندگی برگزار میکنند. در این کلاسها، موضوعات متناسب با نیازهای دانشآموزان انتخاب و به کمک معلمان آموزش داده میشود. مثلاً در پایههای اول و دوم، دانشآموزان با قوانین سادهای از نظم در مدرسه مثل اجازه گرفتن هنگام ورود به اتاق ها و کلاس ها یا سلامکردن آشنا میشوند.
در پایههای سوم و چهارم، آموزههای دینی نیز به کمک گرفته میشود. دانشآموزان با استناد به آیات قرآن با مفاهیمی چون احترام به والدین و مسئولیتپذیری در خانه، مانند چیدن سفره یا بیرون گذاشتن زباله آشنا میشوند. این آموزشها آنها را برای زندگی اجتماعی آماده میکند. در پایه پنجم و ششم، آموزش نظم در مدرسه به سطح بالاتری میرسد و دانشآموزان با مفهوم امر به معروف آشنا میشوند. این آموزش به آنها میآموزد که در برابر رفتارهای نادرست دوستان خود واکنش سازنده داشته باشند. گردشهای علمی و تفریحی نیز با هدف تقویت حس مسئولیت اجتماعی، مانند جمعآوری زباله، برگزار میشوند.
مدارس با اجرای برنامههایی نظیر کارتهای تشویق، ویترین جایزه و انتخاب کلاس منظم ماه، سعی در نهادینهسازی مفهوم نظم در مدرسه دارند. این تشویقها رقابت سالمی میان دانشآموزان ایجاد میکند. همچنین، از کلاس اول ابتدایی آموزش نظم با مواردی چون ترتیب وسایل و نظم در لوحهها آغاز میشود. برای رعایت نظم در مدرسه، از نظم در راهروها شروع میشود. دانشآموزان باید صف ببندند و از سمت راست حرکت کنند تا از ازدحام جلوگیری شود. این آموزشها به آنها میآموزد که نظم فقط محدود به خانه نیست و مدرسه هم خانه دوم آنهاست.تکالیف مدرسه نیز بستر مناسبی برای آموزش نظم زمانی و ظاهری است. دانشآموزان یاد میگیرند تکالیف را خوشخط، منظم و در زمان مشخص انجام دهند. درنهایت، اگر مدرسه بهدرستی در آموزش نظم نقش ایفا کند، فرد پس از پایان دوران تحصیل، باید توانایی رعایت آداب اجتماعی و زندگی منظم را کسب کرده باشد.
مدرسه نخستین محیطی است که دانشآموزان در آن با قانون و نظم اجتماعی آشنا میشوند. یکی از ابتداییترین راههای آموزش نظم در مدرسه، استفاده از لباس فرم است که حس یکپارچگی و پیروی از قانون را القا میکند. این امر بهظاهر ساده، در واقع مقدمهای برای ورود دانشآموزان به دنیای قانونمداری است. در آموزش قانونپذیری باید به سن، روحیه، و ویژگیهای روانی کودکان توجه شود. اجبار صرف، نتیجه مطلوبی در پی ندارد؛ بلکه علاقهمندی به رعایت قانون باید در کودک شکل گیرد. علاقه، کلید اصلی درونیسازی مفاهیم انضباطی است. اگر دانشآموز با نشاط و علاقه با قوانین آشنا شود، این آموزشها ماندگارتر خواهد بود.
برای مؤثر بودن آموزش نظم در مدرسه، جذابیت و تناسب با فرهنگ و ارزشهای جامعه، بهویژه قوانین عرفی و شرعی، باید در نظر گرفته شود. در صورت آموزش درست در سالهای ابتدایی، کودکان در مقاطع بالاتر بهصورت خودانگیخته قوانین را رعایت میکنند. قانونپذیری برای آنها به یک رفتار طبیعی و منطقی تبدیل میشود.اما اگر این آموزشها نادیده گرفته شود یا با بیتوجهی اجرا شود، آثار منفی آن در مقاطع بعدی بروز خواهد کرد. دانشآموز ممکن است در ظاهر و تحت نظارت مدرسه، رفتاری منضبط داشته باشد، اما در محیط بیرون، از چارچوبها فاصله بگیرد و قوانین را رعایت نکند. پس آموزش نظم در مدرسه و قانونمداری باید از پایه آغاز شود و بهصورت هدفمند، با جذابیت، استمرار، و درک شرایط سنی کودکان ادامه یابد. این کار نقش مهمی در ساختن شخصیت اجتماعی و مسئولیتپذیر آنها در آینده دارد.
برخی مدارس پیش از آغاز سال تحصیلی، برای آشنا کردن دانشآموزان بهویژه پایه اولیها با محیط مدرسه، معلمان و قوانین، اردوهایی برگزار میکنند. در این اردوها بچهها با فضای مدرسه، رفتارهای مناسب، قوانین کلاس، سرویس، حیاط، و همچنین نحوه صحبت، اجازه گرفتن و نگهداری از وسایل شخصی آشنا میشوند. این آموزشها برای آمادهسازی ذهنی کودکان جهت پذیرش نظم در مدرسه طراحی شدهاند. در ادامه این آموزشها، معلمان از محتوای ارائهشده سوالاتی میپرسند تا از یادگیری دانشآموزان اطمینان حاصل کنند. هدف این آموزشهای مقدماتی، شکلگیری زمینه فکری مناسب برای نظمپذیری و رشد رفتاری آینده آنهاست.افزون بر این، برخی مدارس با شناخت نیازهای آموزشی-تربیتی کودکان، در حوزه آداب و مهارتهای اجتماعی نیز برنامههایی اجرا میکنند.
برای مثال به آنها یاد داده میشود وسایل خود را جمع کنند یا با شعر و داستان مفاهیم نظم در مدرسه را بهتر درک کنند. برنامههایی مثل خودگردانی کلاس، رعایت نظم در ورود و خروج از مدرسه، نظم در کاردستی یا بازی، و مشارکت در تمیز کردن کتابخانه از دیگر شیوههایی است که دانشآموزان را به مسئولیتپذیری و رعایت نظم تشویق میکند.
در تعدادی از مدارس، قبل از ورود بچهها به مدرسه، اردوهای آشنایی برگزار میشود. به این صورت که چند روز برای آنها اردو گذاشته میشود تا با معلمها، فضای مدرسه، کارهای روتین که قرار است در مدرسه انجام دهند و یکسری قوانین، ازجمله قانون حضور در کلاس، حیاط، نشستن در سرویس و... که باید رعایت شود، آشنا شوند و به نبود مادر عادت کنند. اجازه گرفتن، سؤال پرسیدن، اینکه چطور باید صحبت کنند، نحوه نگهداری از کتاب، کیف و لوازم شخصی را هم به آنها آموزش میدهند.ذکر این موارد و تأکید بر اینکه هرکس باید لوازم شخصی موردنیازش را به مدرسه بیاورد، بعد از استفاده آنها را جمع کند و همیشه مواظب وسایلش باشد تا آسیب نبینند یا گم نشوند، به این دلیل صورت میگیرد که پیش از ورود بچهها به محیط آموزشی، بستر فکریشان را برای پذیرش رفتار منظم و آموزش موارد بعدی در همین حوزه، برای آینده آماده کنند. معلمها هم از قوانینی که برای بچهها شرح دادهاند، پرسشهایی را مطرح میکنند تا از یادگیری آنها توسط نوآموزان مطمئن شوند. اردوهای اینچنینی، بیشتر برای دانشآموزان پایه اول اجرا میشود که با مدرسه آشنا نیستند. علاوه بر اردوهایی که پیش از ورود دانشآموزان در مدارس برگزار میشود، مطلوب است که مسئولان امر تعلیم و تربیت، از ابتدا نیازهای آموزشیتربیتی دانشآموزان را دریابند، یعنی، اینکه در نظر بگیرند دانشآموز مقطع ابتدایی؛ چه در حوزه فردی و چه در حوزه اجتماعی، نیاز به آموزش چه نکات تربیتی دارد. در همین راستا است که برخی مدارس، برای دانشآموزان، درزمینه آداب و مهارت اجتماعی، برنامههایی را برگزار میکنند.بهعنوانمثال با دریافت اهمیت موضوع نظم و انضباط برای بچههای مقطع ابتدایی، برنامههای آموزشی را به اجرا در میآورند. ازجمله میتوان به آموزش ساده جمعکردن وسایل بچهها توسط خودشان در خانه، اشاره کرد. یا برای تفهیم هرچه بهتر معنای نظم به دانشآموزان از راهکارهای متفاوتی مثل شعر، قصه و داستان بهره¬برد. طرح خودگردانی کلاس و اینکه هر دانشآموز موظف است در روزی که نوبت اوست کلاس را تمیز تحویل مسئولان مدرسه دهد، ورود و خروج بهموقع به مدرسه در ساعات از پیش تعیینشده، مرتب کردن هرچند وقت یکبار کتابخانه مدرسه توسط دانشآموزان و نظمی که بچهها هنگام انجام بازی یا درست کردن کاردستی باید رعایت کنند از دیگر برنامههای آموزشی مدارس در حوزه انضباطی بچههاست. آییننامه انضباطی که معمولاً مدارس وضع میکنند، نمونه¬ای از کارهای مؤثر، در این حوزه است. این آییننامه، بندهای انضباطی دارد که طبق آن، همخانوادهها و هم دانشآموزان ملزم به رعایت آن هستند و برای آنها مهم است که از مدرسه، نمره منفی دریافت نکنند. اینک به چند نمونه از این موضوعات اشاره میکنیم:
همراهی و هماهنگی با برنامههای صبحگاهی؛
آراستگی ظاهری (مرتب نگهداشتن لباس، مو، ناخن)؛
خروج بهموقع از کلاس، بعد از زنگ تفریح؛
حضور بهموقع در کلاس، بعد از شنیدن زنگ تفریح؛
همراه داشتن پاپوش (در سالن ناهارخوری)؛
مسئولیتپذیری؛
مرتب نگهداشتن جامیزی و کمدهای دانشآموزی؛
خروج بهموقع از مدرسه. بهطورکلی تمامی این اقدامات فرایند نظمپذیری بچهها در آینده را تسهیل میکند. در حقیقت، اگر بچهها خوب آموزش ببینند نظم ذهنی آنها رشد پیدا میکند و درنهایت سبب ایجاد منطق فکری در آنها برای زندگی آینده میشود.
خستگی
گاهی اوقات خستگی و عدم تنوع برنامه موجب کسالت میشود و دانشآموز را به بدرفتاری و عدم رعایت مقررات و نظم در مدرسه وادار میکند. همچنین در مواردی که برنامه بیش از توانایی دانشآموز یا خیلی ساده و ابتدایی است خستگی ایجاد میکند؛
عدم توجه
نوجوانان علاقهمند به توجه و محبت دیگران هستند و میخواهند به طریقی موردتوجه واقع شوند درصورتیکه با دقت در رعایت مقررات نتوانند توجه بزرگترها را نسبت به خود جلب کنند؛ اغلب متوسل به رفتار ناپسند میشوند تا بدین طریق جلبتوجه کنند؛ چون اغلب موارد واکنش بزرگترها در برابر عدم رعایت نظم در مدرسه توسط دانشآموز با خشونت و توبیخ همراه است که آنهم خود نوعی توجه محسوب میشود؛
ضعف جسمانی
گاهی اوقات بیانضباطی و عدم رعایت مقررات از طرف دانشآموز ناشی از ضعف جسمانی اوست؛ چون دانشآموزان ضعیف و ناتوان، آستانه دقت و توجهشان کم است و بهزودی خسته میشوند و تحمل بسیاری از قوانین و مقررات مثل نظم در مدرسه را ندارند؛
در مواردی که انجام تکالیف مدرسه یا برآوردن تقاضاهای پدر و مادر بیشازحد توانایی نوجوان است و او نمیتواند خود را به سطح خواستههای آنها برساند با شکست مواجه میشود و احساس بیلیاقتی و درنتیجه سرخوردگی و سستی می¬شود. این سرخوردگیها اغلب به بیتفاوتی و عدم رعایت مقررات منتج میشود؛
مقررات بیجا
گاهی دیده میشود در بعضی از مدارس مقررات خشک و نابجایی حکمفرماست و اولیای مدارس، نوجوانان را به انجام آن ملزم میکنند، چنانچه مقررات صحیح و مناسب با توانایی جسمی و روانی دانشآموزان نباشد، دیر یا زود فراموش میشود و مراعات نخواهد شد؛
عدم ثبات در مقررات
گاهی اوقات بیانضباطی دانشآموزان به علت عدم ثبات در مقررات است. بهاینترتیب که پدر و مادر و مربیان آموزشگاه مقرراتی را وضع میکنند ولی خود، آنها را انجام نمیدهند. بدین ترتیب مقررات و نظم در مدرسه در نزد دانشآموزان سست و بیاعتبار میشوند. به این معنی که در مواردی دانشآموزان را ملزم به اجرای آنها میکنند و گاهی اوقات توجه به اجرا و عدم اجرای مقررات ندارند. نوجوان در این قبیل موارد نمیداند که درواقع آموزشگاه از او چه انتظاری دارد و دانش آموز باید چگونه رفتاری داشته باشد؛
عدم هماهنگی
عدم هماهنگی بین مقررات و تقاضای پدر و مادر در خانه و اولیای آموزشگاه هم اغلب موجب سردرگمی و بلاتکلیفی و درنتیجه عدم رعایت مقررات و نظم در مدرسه از سوی دانشآموز میشود. چنانچه خانه و آموزشگاه از یکدیگر حمایت کنند و مقرراتشان هماهنگ باشد دانشآموز مقررات را بهتر میپذیرد و انجام میدهد و احترام پدر و مادر و معلم نزد او محفوظ میماند.
نظم فردی و اجتماعی را میتوان در مدرسه نهادینه کرد، حتی اگر کودک در خانواده آن را نیاموخته باشد. معلم منضبط نقش محوری در آموزش نظم به دانشآموز دارد. تأثیر معلم در شکلگیری رفتارهای انضباطی کودکان بسیار بالاست. الگو بودن معلم یکی از مهمترین عوامل در فرهنگسازی نظم در مدرسه است. رفتارهای روزمره معلم مانند زمانبندی غذا خوردن یا نماز خواندن برای دانشآموزان الگو میشود. معلم با نظم رفتاری خود، لزوم نظم را بهطور غیرمستقیم به دانشآموز القا میکند. تأکید زیاد بر گفتار درباره نظم، تأثیر کمتری نسبت به رفتار عملی دارد. نظم در مدرسه باید در جزئیترین آموزشها نیز جاری باشد، مثل نحوه نوشتن حروف. یادگیری نظم از طریق مشاهده بسیار مؤثرتر از گوش دادن به تذکرات است. مسئولان آموزشی باید در گزینش معلمان، به رفتار انضباطی آنها توجه ویژهای داشته باشند. نظم در رفتار شخصی معلم، شاخصی از شایستگی تربیتی اوست. دانشآموزان ابتدایی در سن الگوبرداری هستند و به رفتار معلم نگاه میکنند.
تأثیر معلم در این دوره حتی از والدین نیز پررنگتر است. معلم میتواند بدون آموزش مستقیم، مفاهیم انضباط را نهادینه کند. فرهنگسازی نظم در مدرسه باید از عمل معلم آغاز شود، نه فقط آموزشهای گفتاری. نظمپذیری دانشآموزان مستلزم حضور یک الگوی پایدار و قابل اعتماد است. معلم باید خودش برنامهریزی دقیق داشته باشد و طبق آن عمل کند. دانشآموز با مشاهده نظم در رفتار معلم، آن را درونی میسازد. ذکر نمونههایی از بزرگان مانند شهید بهشتی میتواند به معلمان انگیزه دهد. الگوبرداری از بزرگان برای معلمان راهنمای عملی در تنظیم رفتار خود است. برنامه روزانه معلم باید دقیق، منظم و قابل پیشبینی باشد. گزینش معلمان باید با توجه به روحیه و سبک زندگی منظم آنها صورت گیرد.
آموزش نظم در مدرسه باید از کلاس اول دبستان بهطور عملی آغاز شود. حتی نوشتن حروف فارسی باید با دقت و نظم آموزش داده شود. نظم در کارهای شخصی معلم نیز اثرگذار است، نه فقط امور آموزشی، بلکه در نظم مدرسه نیز نقش دارد. نهادینهسازی نظم فرآیندی پیوسته است و یکباره حاصل نمیشود. رفتار منضبط معلم در بلندمدت، تأثیری پایدار بر دانشآموز دارد. نظم در مدرسه باید بخشی طبیعی از محیط مدرسه باشد، نه امری تحمیلی. برخورد غیرمستقیم و الگویی معلم، بهترین روش برای ترویج نظم است. فرهنگسازی نظم با رفتار منظم معلم آغاز و با تأثیرپذیری دانشآموزان کامل میشود.
به طور خلاصه، برنامهها و فعالیتهای معلمان برای فرهنگسازی و نهادینهسازی نظم و انضباط فردی و اجتماعی در مدارس به شرح زیر است:
مطالعه سیره عملی ائمه اطهار و علمای شاخص مثل حضرت امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری در مورد رعایت نظم در زندگی فردی و اجتماعی و بیان آن برای دانشآموزان؛
بیان فواید فردی و اجتماعی رعایت نظم و بیان عواقب بینظمی در کلاسهای درس؛
آشناکردن دانشآموزان با مقررات انضباطی؛
بررسی پدیده نظم و آثار و نتایج آن در آفرینش؛
آگاهی و شناخت کافی از روشهای اصلاح و تغییر رفتار نامطلوب، بینظمی، بیدقتی و غیره دانشآموزان؛
بررسی کتابها و جزوات بزرگان و بیان حقوق فردی و اجتماعی در کلاسها؛
مطالعه و ارائه داستانهایی از بزرگان در مورد رعایت نظم و انضباط در کلاس درس؛
آشنایی با ویژگیهای جسمانی، عاطفی و روانی، اخلاقی و اجتماعی کودکان و نوجوانان برای تنظیم حسن برخوردها و رفتارها؛
بیان انتظارات و خواستهها از دانشآموزان و مشارکت دادن آنان برای رسیدن به اهداف در کلاس؛
داشتن طرح درس برای رسیدن به هدف موردنظر در هر درس؛
رعایت بودجهبندی کتاب و تدریس بهموقع دروس کتاب در کلاس در طول سال تحصیلی.
استفاده از احادیث، تمثیلها، حکمتها، اشعار و سخنان بزرگان در مورد نظم و انضباط؛
تکریم و استفاده از کلمات و الفاظ مناسب در برخورد با دانشآموزان و پیشگیری از تحقیر آنان در کلاس؛
اختصاص موضوعات انشا، تحقیق و پژوهشهای دانشآموزی به رعایت نظم و انضباط و تأثیر آن در کسب موفقیتها؛
برنامهریزی برای سرودن شعر، نوشتن مقاله و نقاشی همگانی با موضوع نظم و انضباط؛
حفظ آراستگی فردی و ظاهری در کلاس درس؛
تشویق دانشآموزان منظم و وظیفهشناس در کلاس؛
بررسی بهموقع تکالیف دانشآموزان و دادن بازخورد به آنان؛
توجه به تفاوتهای فردی و درنظرگرفتن میزان تحمل و طاقت دانشآموزان در تدریس و انجام تکالیف؛
تطبیق توقعات و انتظارات با توان و ظرفیت دانشآموزان؛
تمرین رفتار مطلوب و تطابق و هماهنگی گفتار و کردار؛
بررسی و تجزیهوتحلیل آثار، نتایج و پیامدهای رفتار نامطلوب در کلاس درس.
بهموقع شروع و ختم کردن کلاس درس؛
مشاهده یادداشت رفتارها و عملکرد منظم افراد در جامعه و ارائه در کلاس؛
ثبت حضوروغیاب، نمرات و فعالیتهای دانشآموزان در دفتر کلاسی؛
رعایت نظم و انضباط فردی و اجتماعی با توجه به نقش الگویی در کلاس؛
تلاش برای انجام بهموقع کارها در هرروز و عدم واگذاری کار به فردا؛
ایجاد نظم و انضباط و سکوت و آرامش در کلاس درس با همکاری دانشآموزان؛
خوب گوش دادن به حرف بچهها و توجه به خواستههای منطقی و معقول آنها؛
برقراری ارتباط عاطفی با دانشآموزان و مشارکت¬دادن آنها در ایجاد نظم و انضباط در کلاس درس؛
برنامهریزی برای اوقات فراغت و استفاده بهینه از وقتهای اضافی در کلاس درس؛
رعایت عدالت و پیشگیری از بروز تبعیض بین دانشآموزان. بنابراین، دلیل و منطق، نظم و انضباط و کارکرد معلم با روال عملی و بیش از قولی، افرادی منضبط را پرورش میدهد و شخصی با چنین روش تربیتی تا آخر عمر با درک اثر موضوعات تربیتی مثل نظم در زندگی، در تمامی مراحل زندگی، وضعیت مطلوب و آرامی را خواهد داشت.
نظم در مدرسه، بهعنوان یک جامعه کوچک، ابزاری ضروری برای تربیت دانشآموزان است که در آینده، شهروندانی قانونمدار و مسئولیتپذیر خواهند شد. این فرایند با آموزشهای ساده از پایه اول شروع میشود و بهتدریج به مفاهیم پیچیدهتری مانند احترام به حقوق دیگران و مشارکت در امور اجتماعی تبدیل میشود. معلمان بهعنوان الگوهای رفتاری، نقش محوری در نهادینهسازی نظم دارند و رفتار منظم آنها الهامبخش دانشآموزان است. همکاری خانوادهها و مدرسه، عاملی کلیدی در تقویت این فرایند است. برنامههایی مانند کارتهای تشویقی، اردوهای آموزشی، و فعالیتهای گروهی، حس مسئولیت و انضباط را در دانشآموزان تقویت میکنند. با این حال، شناخت عواملی مانند خستگی، ضعف جسمانی، یا عدم ثبات در مقررات، برای پیشگیری از مشکلات ضروری است. نظم در مدرسه، نه تنها به تسهیل یادگیری کمک میکند، بلکه پایهای برای زندگی منظم و موفق در آینده است. درنهایت، این فرهنگ نظم، به دانشآموزان کمک میکند تا در تمام مراحل زندگی، تعادل و آرامش داشته باشند و بهعنوان افرادی مؤثر و مسئولیتپذیر در جامعه عمل کنند.
در صورتی که تمایل دارید تا با دوره های تربیتی متنوع، اردو های ماجرا محور، پرونده های ویژه تربیتی و همچنین استفاده از ظرفیت مشاوران برجسته تربیتی کشوری بهره مند شوید، فقط کافی ست تا به سایت همیار 28 مراجعه کنید و از دوره ها و مقالات ما بازدید بفرمایید.خوشحال می شویم تا نظرات ارزشمند خود را با ما در میان بگذارید.
همیار 28، یاری برای تربیت
0دیدگاه ثبت شده، نظر تو چیه؟