برای داشتن تربیت کریمانه چه کنیم؟

از آنجایی که تربیت کریمانه یکی از ارکان اصلی تربیت است، در این مقاله سعی شده تا به تعریف این مفهوم پرداخته شود. همچنین اصول و روش های داشتن تربیت کریمانه در تربیت فرزند برای مربیان تربیتی و خانواده ها بیان شده است. در ادامه نیز نقش مهم و تاثیر گذار والدین در شکل‌گیری رفتار کریمانه در فرزندان بررسی شده است. در پایان نمونه های از رفتار تربیت کریمانه در سیره معصومین علیهم السلام نیز بیان شده است.

منظور از تربیت کریمانه چیست؟

تربیت کریمانه یکی از ارکان اصلی تربیت است. اگر تربیت کریمانه را در روند تربیت فرزند کمرنگ ببینیم، ممکن است تربیت فرزندمان کم نتیجه یا بی‌نتیجه شود و حتی شاید تلاش‌های ما را در مسیر تربیت فرزندمان به عکس چیزی که دنبالش هستیم تبدیل کند. تربیت یک ساز و کار و یک نظام است، اجزای به هم پیوسته و هماهنگ است که در یک ارتباط تعریف شده نتیجه مشخصی را ایجاد می‌کند. اختلال در قسمتی از این نظام و ساز و کار موجب اختلال در رسیدن به هدفی می‌شود که برای آن ساز و کار تعریف شده است.

گفته شد تربیت کریمانه یکی از ارکان اصلی تربیت فرزند است. ارکان جمع رکن است و رکن به معنای پایه است که بدون آن نمی‌توان به ساختمان تربیت اعتماد کرد. در نماز هم رکن به جزئی گفته می‌شود که ترک آن چه عمدی باشد و چه سهوی باشد موجب باطل شدن نماز می‌شود. یکی از بزرگترین مشکلاتی که در مسیر تربیت فرزندان وجود دارد جدی نگرفتن مسائل تربیتی به وسیله والدین است.

باید نسبت به آثار تربیت کریمانه به عنوان یک رکن تربیت حساس باشیم، تا انگیزه کافی برای عمل به آن در ما ایجاد شود. باید توجه داشته باشیم که هیچ یک از مسائل تربیتی را که در فرهنگ دینی ما بر آن تاکید شده است دست کم نگیریم. برخی از این روش‌ها مانند فوت کوزه‌گری هستند؛ به ظاهر ساده و پیش پا افتاده‌اند اما در واقع بسیار تعیین کننده و اساسی می‌باشند.

نکته مهم بعدی این است که در تربیت دینی ما به آنچه که خدا و اهل بیت به ما یاد داده‌اند عمل می‌کنیم، و اگر در این مسیر به آنچه که دلمان می‌خواست نرسیدیم خیالمان آسوده است که در محضر خدا و اهل بیت علیهم السلام رو سفید و سربلند هستیم.

گزاره های تصویری در تربیت کریمانه فرزند چیست؟

مهمترین و اصلی‌ترین موضوع در روش تربیت کریمانه، برخورد کریمانه والدین با دیگران است. والدین در ارتباط با محیط اطراف خویش کارهایی را انجام می‌دهد که مخاطب تماشاچی آن بوده و از آن عکسبرداری می‌کند، به این رفتارها گزاره‌های تصویری می‌گوییم. در این گزاره‌ها والدین به صورت مستقیم با فرزند در ارتباط نیستند و مخاطب تنها بیننده رفتار اوست. انتقال پیام گزاره‌های تصویری از قصد و نیت ما پیروی نمی‌کند. این گزاره‌ها از اولین گزاره‌های تاثیرگذار در تربیت فرزند است.

اهمیت و جایگاه گزاره‌های تصویری در تربیت کریمانه چیست؟ 

گزاره‌های تصویری منفی برای تاثیرگذاری نیازی به تکرار و تداوم ندارند، اما گزاره‌های تصویری مثبت معمولاً برای تاثیرگذاری نیازمند تکرار هستند. همچنین ارزش گذاری اعمال در تربیت بسیار اهمیت دارد. باید میزان ارزش اعمال خوب و میزان ضد ارزش بودن کارهای بد را به خوبی به فرزندانمان منتقل کنیم. بدون درک زشتی و زیبایی کارها نمی‌توان بچه‌ها را به انجام دادن کارهای خوب دعوت، و از کارهای زشت دور کرد. در میان گزاره‌های تربیتی؛ این گزاره‌های تصویری هستند که به خوبی می‌توانند میزان زشتی و زیبایی اهمیت کارها را به بچه‌ها منتقل کند. بدون تردید باید پذیرفت که گزاره‌های تصویری پایه اصلی تربیت فرزند را بنا می‌کنند. توجه به این گزاره‌های تربیتی راه تربیت فرزند را هموار و بی‌توجهی به این گزاره‌ها به شدت کار تربیت را دشوار می‌کند.

نقش رفتار والدین در مسیر تربین کریمانه فرزندان چگونه است؟

با توجه به جایگاه گزاره‌های تصویری حالا می‌توان نقش تربیت کریمانه والدین در شکل‌گیری شخصیت کریمانه فرزندان را به خوبی دریافت کرد.

والدینی که به تربیت کریمانه توجهی ندارند نباید توقع داشته باشند که خلق و خوی کریمانه را با دستور و نصیحت به فرزندانشان منتقل کنند کسی که کریمانه رفتار نمی‌کند نمی‌تواند تربیت کریمانه داشته باشد.

امیرالمومنین علی علیه السلام فرمودند مَنْ نَصَبَ نَفْسَهُ لِلنَّاسِ إِمَاماً، [فَعَلَيْهِ أَنْ يَبْدَأَ] فَلْيَبْدَأْ بِتَعْلِيمِ نَفْسِهِ قَبْلَ تَعْلِيمِ غَيْرِهِ؛ وَ لْيَكُنْ تَأْدِيبُهُ بِسِيرَتِهِ قَبْلَ تَأْدِيبِهِ بِلِسَانِهِ؛ وَ مُعَلِّمُ نَفْسِهِ وَ مُؤَدِّبُهَا، أَحَقُّ بِالْإِجْلَالِ مِنْ مُعَلِّمِ النَّاسِ وَ مُؤَدِّبِهِمْ‏. کسی که خویشتن را پیشوای مردم ساخته باید پیش از ادب کردن دیگران، به ادب کردن خویش بپردازد. او پیش از آنکه بخواهد مردم را با زبان خویش ادب کند، باید با رفتار خود به ادب کردن آنها اقدام کند. کسی که معلم خویش است و خود را ادب می‌کند به تعظیم و بزرگ داشتن سزاوارتر است تا کسی که معلم مردم است و آنها را ادب می‌کند.

با توجه به حدیث بیان شده نباید فراموش کنیم که راز تاثیرگذاری گفتار، کردار است. خوش اخلاقی و مهربانی و همچنین فرو بردن خشم از مصادیق رفتار تربیت کریمانه است. خدا به پیامبر خود می‌گوید آنچه موجب شد مردم در اطراف تو جمع شوند این است که با آنها نرم و مهربان هستی و با آنها خشن نیستی و سنگدلانه برخورد نکرده ای. خداوند متعال در ادامه تعریفی که از پیامبرش می‌کند، دستورهایی را به او می‌دهد.اول آنکه از این مردم بگذر (فاعفوا عنهم) اگر در حق تو بدی کردند از آنها گذشت کن. گذشت از مصادیق رفتارهای تربیت کریمانه است.

• دومین آموزشی که به ایشان می‌دهد این است که، ای پیامبر از آنها گذشتی از خدا هم برایشان طلب بخشش کن (واستغفر لهم).سوم آنکه در کارها با آنها مشورت کن. (وشاورهم فی الامور)، مشورت یکی از رفتارهایی است که کرامت و شخصیت را به طرف مقابل منتقل می‌کند. با توجه به نکاتی که از این آیه گفته شد می‌توان به راحتی این مطلب را عنوان کرد که اگر پیامبر رفتار کریمانه نداشت، با وجود بهترین کلام‌ باز هم در مسیر تبلیغ دین خدا موفق نمی‌شد. حالا که خدا درباره پیامبرش این گونه می‌گوید تکلیف برای ما معلوم می‌شود.

بیش از آنچه که اهل بیت درباره کرامت صحبت کرده‌ باشند، در سیره ایشان تربیت کریمانه دیده می‌شود. زمانی که از زاویه کرم به سیره اهل بیت نگاه می‌کنیم همه زندگی بزرگواران را به رنگ تربیت کریمانه می‌بینیم. خوب است به یاد داشته باشیم و فراموش نکنیم که این یک سنت الهی است، اگر برای عمل کردن به آنچه که می‌دانیم تلاش کنیم خدای مهربان راه‌های خویش را در برابر ما می‌گشاید و آنچه را که نمی‌دانیم به ما یاد می‌دهد.

آیا روش تربیت کریمانه، در سیره معصومین علیهم السلام نیز وجود داشته است؟

امام حسن و آزاد کردن غلام لجباز امام حسن علیه السلام گوسفندی داشتند که از آن خوششان می‌آمد. روزی دیدند که پای آن گوسفند شکسته است، به غلامشان فرمودند: چه کسی پای گوسفند را شکسته است؟ او پاسخ داد: من.

امام فرمودند: به چه دلیل؟ گفت: می‌خواستم شما را غمگین کنم. امام فرمودند: ولی من تو را خوشحال می‌کنم، تو در راه خداوند تبارک و تعالی آزادی. در روایت دیگری آمده که امام فرمودند: من هم کسی را که به تو فرمان داده مرا غمگین کنی (یعنی شیطان را) غمگین می‌کنم.

امام صادق علیه السلام فرمودند: پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم در جنگ ذات الرقاع، کنار رودخانه زیر درختی نشسته بود. سیلی آمد و بین او و یاران ایشان فاصله انداخت. مردی از مشرکان رسول خدا را دید، در حالی که مسلمانان کنار رودخانه در انتظار بودند تا ببینند سیل کی تمام می‌شود. آن مرد مشرک به قوم خویش گفت: من محمد را می‌کشم، سپس با شمشیر به پیامبر خدا حمله کرد و گفت ای محمد چه کسی تو را از دست من نجات می‌دهد؟ پیامبر فرمود: خدای صاحب اختیار من و تو.

جبرئیل علیه السلام آن مرد را از روی اسب کند و روی پشتش بر زمین افتاد. رسول خدا بلند شد و شمشیرش را برداشت و بر روی سینه او نشست و گفت: ای مرد چه کسی تو را از تیغ من می‌رهاند؟

او گفت: بخشش و کرم تو ای محمد. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم او را رها کرد و برخاست در حالی که آن مرد مشرک می‌گفت: به خدا سوگند تو از من بهتر و کریم‌تری.

نگرش توحیدی چه تاثیری در ایجاد تربیت کریمانه دارد؟

برای داشتن تربیت کریمانه باید نگرش توحیدی داشت به این معنا که همه چیز را در رابطه خود با خدا سنجید. اگر خدا از ما انتظار دارد که بدی‌ها را با خوبی جواب دهیم، خودش هم بدی‌های ما را با خوبی جواب می‌دهد. ما گناه می‌کنیم، وقتی توبه می‌کنیم زود می‌بخشد. توبه نمی‌کنیم ولی کار خوبی انجام می‌دهیم، به سبب آن خوبی گناه را از نامه عملمان پاک می‌کند. گناه که می‌کنیم خدا به اندازه گناه در نامه اعمالمان بدی می‌نویسد، اما خوبی که می‌کنیم ۱۰ برابر آن را می‌نویسد. قصد گناه که می‌کنیم نادیده می‌گیرد، اما هنگامی که قصد کار خیر می‌کنیم حتی اگر نتوانیم انجامش دهیم؛ آن را در نامه عملمان می‌نویسد.

گناه می‌کنیم، بعدش توبه می‌کنیم و خدا به اندازه گناهمان در نامه عملمان کار نیک می‌نویسد. اگر خدا با ما اینگونه رفتار نمی‌کرد بندگی کردن برای او ممکن نبود. ما خدا را دوست داریم چون اینگونه با ما رفتار می‌کند. حال بجاست که از خودمان بپرسیم چه واکنش‌هایی در برابر بدی‌های دیگران داشته‌ایم؟اگر کسی از فرزندمان بخواهد خاطراتش را درباره واکنش ما در برابر بدی‌ها بگوید یا بنویسد خروجی خاطرات او چه خواهد بود؟ قاعده‌ای که از رفتارهای ما در برابر بدی‌های دیگران در ذهن فرزندمان حک شده کدام قاعده است؟ 

• بدی را با بدی بیشتر پاسخ دادن 
• بدی را با همان اندازه بدی پاسخ دادن
•  پاسخ ندادن به بدی‌ها
• بدی را با خوبی پاسخ دادن

اگر فرزندمان پاسخ اول یا دوم را بدهد معلوم می‌شود فاصله بسیاری با رفتار کریمانه داریم، پاسخ سوم نشان می‌دهد که هنوز به رفتار کریمانه نرسیده‌ایم، اما مثل اولی و دومی هم فاصله‌مان آنقدرها نیست. اگر هم پاسخ چهارم را داد، باید خدا را شکر کنیم که رفتار ما در ذهن فرزندمان همان قاعده‌ای را ساخته که خدا دوست دارد.

جمع بندی روش های تربیت کریمانه

مهم‌ترین نکته در روش‌های تربیت کریمانه فرزند، کریمانه رفتار کردن والدین است. اگر خودمان را در برابر تربیت فرزندان مسئول بدانیم و اگر حساسیت تربیت کریمانه را درک کرده باشیم، وجودمان انگیزه می‌شود برای عمل کردن به آنچه یاد می‌گیریم. والدین،معلمان و مربیان تربیتی باید اهمیت رفتارهای کریمانه و نقش گزاره‌های تصویری را درک کنند. این گزاره‌ها به فرزندان کمک می‌کنند تا ارزش‌ها و ضد ارزش‌ها را به‌خوبی تشخیص دهند و بدون نیاز به تکرار زیاد، تاثیر معناداری بپذیرند.

با رفتار کریمانه، والدین، مربیان و معلمان می‌توانند الگوی مناسبی برای فرزندان خود باشند، زیرا تقلید از اعمال و رفتار والدین از جمله تاثیرگذارترین روش‌های تربیتی است. در نهایت، به یاد داشته باشیم که رفتار خود والدین باید سرلوحهٔ آموزش‌ها و گفتارهای آنها باشد، چرا که گفتار بدون عمل و صداقت تاثیر مثبت و سازنده‌ای نخواهد داشت. تربیت کریمانه نه تنها مسیر را برای تربیت صحیح هموار می‌کند، بلکه باعث خواهد شد والدین در نزد خدا و اهل بیت نیز سربلند باشند. والدین، مربیان و معلمان عزیز بیایید با هم عهد ببندیم آنچه را که از رفتارهای کریمانه یاد می‌گیریم چه در رفتار با دیگران و چه با فرزندانمان بدون وقفه انجام دهیم.

در صورتی که تمایل دارید تا با دوره های تربیتی متنوع، اردو های ماجرا محور، پرونده های ویژه تربیتی و همچنین استفاده از ظرفیت مشاوران برجسته تربیتی کشوری بهره مند شوید، فقط کافی ست تا به سایت همیار 28 مراجعه کنید و از دوره ها و مقالات ما بازدید بفرمایید.خوشحال می شویم تا نظرات ارزشمند خود را با ما در میان بگذارید.

همیار 28، یاری برای تربیت