در مشاوره به چه موضوعاتی پرداخته می‌شود؟

در دنیای امروز که پیچیدگی‌ها و فشارهای زندگی روزبه‌روز در حال افزایش است، نیاز به مشاوره و راهنمایی بیشتر احساس می‌شود. مشاوره، فرآیندی است که در آن فرد با کمک یک متخصص، از طریق بررسی عمیق مسائل شخصی، اجتماعی و حرفه‌ای، تلاش می‌کند تا راه‌حل‌هایی مناسب برای مشکلات خود بیابد. از منظر اسلام، مشورت و مشاوره جایگاه ویژه‌ای دارد و قرآن کریم و سیره معصومین (ع) نیز بر اهمیت آن تأکید کرده‌اند. این نوشتار به بررسی مفهوم مشاوره، ضرورت آن، جایگاه آن در اسلام، و ویژگی‌های یک مشاور موفق می‌پردازد. همچنین، نقش مشاوره در ارتقای سلامت روانی و تحقق تعالی فردی و اجتماعی بررسی می‌شود.

منظور از مشاوره چیست؟

مشاوره در مفهوم جدید و حرفه ای آن به معنای پند، نصیحت، راهنمایی و پیشنهاد است. برای این مفهوم در اصطلاح تخصصی آن تعاریف فراوانی ارائه شده است. از جمله این تعاریف می توان به این تعریف اشاره کرد: مشاوره یعنی کمک به مراجعین برای کسب مهارتهای فردی – اجتماعی و تغییر و یا اصلاح این مهارتها، توسعه و پیشرفت سازگاری و افزایش انطباق آنان با تمینات و خواستهای متنوع و متغیر زندگی، افزایش مهارتها به منظور مقابله با مشکلات محیطی و بالاخره توسعه انواع قابلیت‌های آنان در حل مسائل، مشکلات و تصمیم گیریها.

پرداختن به موضوع مشاوره چه ضرورتی دارد؟

امروزه نياز به مشاوره با توجه به مسائل بى‏شمارى كه در حوزه‏هاى مختلف (خانواده، ازدواج، شغل، تحصيل و...) وجود دارد، ضرورتى ترديدناپذير است. چون هر انسانى درمى‏يابد در لحظه‏ هايى از زندگى به تنهايى از عهده حل مسائل خود برنمى‏آيد. از اين‏رو، نياز به مشاوره يا متخصص در اين فن را در خود احساس مى‏كند. البته مشاوره هميشه براى بررسى و حل مشكل نيست؛ برخلاف آنچه كه در اذهان جا گرفته و فكر مى‏كنند كسى كه ناهنجارى يا مشكلى دارد به مشاور مراجعه مى‏كند. گاه برخى افراد نياز دارند، به شناسايى استعدادهاى خود (مثلاً در زمينه پيشرفت تحصيلى) بپردازند تا بتوانند با فراهم آوردن زمينه ‏هاى مناسب، استعداد درونى خود را شكوفا كنند.

مشاوره در دیدگاه اسلام چگونه است؟

بنابراين، مشاوره رابطه ‏اى ياورانه براى رشد و شكوفايى افراد است. از اين‏ رو، اسلام نيز تأكيد دارد انسان‏ها براى پيشرفت و رشد بيشتر با ديگران مشورت كنند. خداوند در آيه 159 سوره «آل‏عمران» برنامه عمل رسول اكرم صلى‏ الله ‏عليه ‏و‏آله، كه رمز كاميابى و پيشرفت و موفقيت آن حضرت بود، با عبارتى كوتاه بيان فرموده است:

«وَشَاوِرْهُمْ فِي الأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللّهِ.»در امور اجتماعى با مسلمانان مشورت نما؛

موقعى كه خط مشى، معين شد و در اجراى آن تصميم قاطع گرفتى، به خداوند اتكا كن. در اين عبارت كوتاه، وظيفه پيامبر در مقابل مردم و نسبت به خودش و در پيشگاه خداوند، تعيين شده است. خداوند، مشورت كردن با ديگران را، حتى براى پيامبرش، رمز موفقيت و پيشرفت مى‏داند. بنابراين، وظيفه ما نيز عمل به رهنمود قرآن است؛ يعنى براى رشد يافتن، بايد در كارها با كسانى كه صلاحيت مشورت را دارند، مشورت كنيم.

امر به مشورت و مشاوره گرفتن در قرآن

در جنگ احد که در آن افرادی از جبهه گریخته بودند تقاضای بخشش داشتند و خداوند پس از اشاره به یکی از ویژگی اخلاقی پیامبر (نرم خویی) و ضمن فرمان به عفو و طلب رحمت برای آنان از پیامبر می‌خواهد که بازهم با آنها مشورت کند و رأی و نظر آنان را نادیده نگیرد. مفسران درباره علت امر به مشورت با وجود کمال عقل پیامبر (ص) و وحی آسمانی وجوه مختلفی را بیان داشته اند. از آن جمله فخر رازی در تفسیر کبیر یکی از وجوه ضرورت امر به مشورت را چنین توجیه می‌کند که گرچه عقل پیامبر از عقل همه مردم کامل تر است و علوم بیشتری نیز محدود است ولی بعید نیست که وجوهی از مصلحت به نظر کسی برسد و به نظر پیامبر نرسیده باشد. (تفسیر کبیر جلد 5، ص 61) در آیه فوق امر به مشورت یک دستور حکومتی است. از این رو می‌بینیم پس از انجام مشورت و روشن شدن نتیجه هرگونه دودولی و پراکندگی باید کنار گذاشته شود و قاطعیت و تصمیم جانشین آن گردد.

تفاوت و تشابه مفهوم مشورت و مشاوره از دیدگاه اسلام

با تأمل در آیات و روایات می‌توان نتیجه گرفت که مفهوم مشورت و مشاوره از نظر قرآن کریم و دیگر منابع اسلامی، با مفهوم مشاوره و روان درمانی تخصصی و حرفه ای آن- که امروزه مورد توجه و تأکید روان شناسان و مشاوران است – متفاوت است و نمی‌توان این دو را مترادف و دارای یک معنا دانست. اما این بدان معنا نیست که نمی‌توان در باب رابطه مشاوره با اسلام سخن گفت و باید آنها را دو مقوله کاملاً جدا دانست.

بلکه دلایل مهمی‌وجود دارد که نشان می‌دهد که پرداختن به این مباحث لااقل در جوامع اسلامی‌کاملاً اجتناب ناپذیر است.مفهوم شعر و مشورت در قرآن کریم در معانی سه گانه توافق و هم رأیی، اهتمام به جلب نظر و رأی مردم در مسائل حکومتی و عاملی از مجموعه عوامل موثر در ایجاد انسانهای صالح و تشکیل جامعه سالم به کار رفته است.

منظور از سلامت روانی در مشاوره چیست؟

هرچند مفهوم سلامت روح و به تعبیر قرآنی آن قلب سلیم (شعراء، آیه 89) مفهوئمی‌ارزشی است ولی سلامت روانی به معنای روان شناختی آن پیش شرط و مقدمه تحقق قلب سلیم است. در قرآن کریم مفاهیم سه گانه، سکینه، حیات طیبه و قلب سلیم به نوعی آرامش و سلامت روحی انسانها اشاره دارد. سکینه از ماده سکون به معنای آرام بودن دل و فقدان هرگونه اضطراب است. این واژه شش بار در قرآن ذکر شده است. از مجموع آیاتی که این واژه در آنها آمده است، می‌توان استفاده کرد که آرامش درونی و یا سکون و ثبات قلبی موهبتی است الهی که بر اثر ایمان به خداوند متعال و عمل صالح حاصل می‌شود. (فتح، آیه 4)قلب سلیم نزدیک ترین مفهوم به سلامت روانی است چون غالباً ماده قلب در فرهنگ دینی به معنای روح، روان و عقل به کار برده شده است و قلب سلیم یعنی قلبی( یا روح و روانی) که از هرگونه بیماری و انحراف اسلامی‌و اعتقادی و رفتاری به دور باشد(شعراء آیه 89 و صافات، آیه 84).

ارزش و اهمیت سلامت روانی در مشاوره

بنابراین با وجود ارزش مدار بودن مفهوم سلامت روح و روان در اسلام و تفاوت آن با مفهوم بهداشت روانی موجود در ادبیات روان شناسی معاصر، ولی از آنجا که سلامت روانی مقدمه لازم و ضروری تأمین سلامت روح و نفس انسانی است، بهداشت روان نیز مورد توجه و تأکید خاص اسلام قرار گرفته است و برای تأمین آن در سطح فرد و جامعه توصیه‌ها و دستورات فراوانی از سوی معصومین (ع) ارائه شده است. بدیهی است که یکی از مهمترین راههای تأمین سلامت روانی انسانها در جامعه گسترش امر مشاوره و راهنمایی است.

رابطه تکالیف عبادی و سلامت روانی در مشاوره چیست؟ 

اسلام به عنوان مکتبی خاص و همه جانبه نگر که ماهیت انسان، چگونگی رفتار او در این جهان و وظایف و سرنوشت وی از مباحث محوری آن به شمار می‌آیند و سعادت و رستگاری انسان و حرکت در مسیر کمال مطلق، هدف اساسی و نهایی آن می‌باشد برای سلامتی روح و روان انسان اهمیتی فوق العاده قائل است. به همین جهت برای هر مرحله از رشد و تکامل انسان برنامه‌ها و وظایف خاصی معین کرده است. تکالیف عبادی همچون نماز، روزه، خمس، زکات، حج، ذکرو دعا و توصیه‌های اخلاقی همچون، توکل، ولایت، محبت، صله رحم، حسن خلق و توجه به قانون خانواده، ازدواج سالم و ... نمونه‌هایی از این وظایف و برنامه‌ها برای تأمین سلامت فردی و اجتماعی انسانهاست. توجه و عمل به این برنامه‌ها و تکالیف است که راه سعادت و کمال انسانی را هموار می‌کند و او را به سوی هدف نهایی انسانیت که از نظر

قرآن َإِلَى اللّهِ الْمَصِيرُ (فاطر، آیه 35؛ نور آیه 24؛ آل عمران آیه 28و ...) است رهنمون می‌سازد.

باورها، اعتقادات، ارزش ها

توجه به باورها، اعتقادات و ارزش‌های مورد احترام مراجعان از اصول اولیه ای است که برای دستیابی به یک مشاوره موثر و تاثیر گذار باید مورد توجه مشاوران قرار گیرد. بحث از ارزش‌ها بحث از چیزهایی است که مردم به آن معتقدند از آن دفاع می‌کنند و در زندگی مهم تلقی می‌شوند. ارزش‌ها علت رفتار مردم و حتی طرز فکر آنهاست، انگیزه افراد برای برنامه ریزی و عمل است. بنابراین باورها و ارزش‌های انسان به زندگی او جهت می‌دهند و چگونگی رفتار وی را مشخص می‌سازند. از سوی دیگر اشخاصی که ارزش‌های خود را نمی‌شناسند غالباً دچار رفتارهای بی معنا و بی ثمر، گمگشتگی نقش و بی هویتی و در نتیجه گرفتار تعارض و ناکامی‌می‌گردند.

درک ارزش‌های مراجع از سوی مشاور می‌تواند تسهیل گر درک مشاور از رفتار، اهداف، تعارض‌ها یا مسرورگیهای مراجع باشد و به همین ترتیب رعایت این ارزش‌ها در دستورالعمل‌ها و روش‌های ارائه شده از سوی وی می‌تواند تأثیر به سزایی در تسریع فرآیند درمان و حل مشکلات داشته باشد.

کمک پیامبران و ائمه معصومین علیهم‌السلام 

هرچند وظیفه و هدف اصلی پیامبران الهی و ائمه معصومین (ع) آوردن دانش و معرفت تجربی جدید نبوده است، بلکه رسالت اصلی آنان تبیین جهت درست زندگی برای رسیدن انسانها به رشد، کمال و سعادت واقعی است ولی شکی نیست که مردم برای حل مشکلات تربیتی و دینی و کاهش فشار‌های عاطفی و روحیشان همواره در زمان حیات معصومین (ع) به آنان مراجعه کرده و از آنها طلب راهنمایی و مشاوره تربیتی می‌کرده اند. ایشان نیز با سعه صدر و سوی گشاده پذیرای مردم بوده و برای درمان دردهای روحی و اختلافات رفتاری آنها، تناسب با شرایط و موقعیت فرد مراجعه کننده توصیه‌هایی ارزشمند ثمربخش می‌کردند که روان و رفتار آن‌ها را متحول می‌ساخت، نمونه‌هایی در کتب سیره و تاریخ نقل شده است.

خصوصیات راهنما و مشاور برای مشاوره از دیدگاه اسلام چطور بیان شده است؟

طبق فرموده بزرگان دین، بهترین راهنمای ما، عقل ماست و باید با کسانی مشورت کرد که از این نعمت به نحو احسن برخوردار باشند.

نبی اکرم صلّی الله عليه و آله می‌فرماید: از عاقل رهبری جوئید تا به راه راست برسید و وی را نافرمانی نکنید که پشیمان می‌شوید.

اصولاً از وظایف اخلاقی و دینی هر مسلمانی است که راز برادر و خواهر مسلمان خود را حفظ نماید.

حفظ اسرار نزد مشاور

در شریعت مطهر اسلام کتمان سرّ مؤمن مورد تأکید قرار گرفته و این در موارد شغلی از اهمیت بیشتری برخوردار است ؛ زیرا اگر فرد اطمینان پیدا کند که اسرارش نزد مشاور محفوظ می‌ماند، با جرأت و اطمینان کامل همه آنچه را که در مداوای وی تأثیر گذار باشد، بی مها با اظهار می‌کند و اثر مثبت این کار نیز در تشخیص بیماری برکسی پوشیده نیست.

حضرت علی علیه السلام می‌فرماید: کسی که زوایای پنهان بیماری اش را کتمان نماید، طبیبش از معالجه وی عاجز می‌ماند.

بینش عمیق و دوراندیشی

نمی‌توان در کارهای مهم زندگی با افرادی که بینش عمیق و دوراندیشی ندارند مشورت کرد،

حضرت علی علیه السلام در این باره می‌فرماید: با دوست مهربان دوراندیش مشورت کن، پیروزی می‌آورد.

انسان در هر شغل و حرفه ای لازم است که مهارتهای مورد نیاز آن شغل و حرفه را بدست آورد. امام صادق (ع) در این باره می‌فرماید: هر صاحب صنعت و حرفه ای برای مورد توجه واقع شدن به سه خصلت نیاز دارد:

•  در کار خود حاذق و ماهر باشد؛

•  در آن کار حق امانت را ادا نماید،

•  نسبت به مراجعان خوش رو و مهربان باشد.دارای ظاهری آراسته باشد.

روایت شده است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در آیینه می‌نگریست و موهای خود را مرتب می‌کرد و شانه می‌زد و گاهی در آب می‌نگریست و مویش را می‌آراست و علاوه بر خانواده اش خود را برای اصحاب نیز آراست و

می‌فرمود: خداوند از بنده اش می‌پسندد که برای رفتن نزد برادرانش خود را برای آنها آماده کند و زیبا سازد.

روانشناس خوب در مشاوره چه ویژگی‌هایی دارد؟

یک روانشناس خوب در مشاوره خصوصیت هایی دارد که وی را در برابر سایر روان شناسان برجسته ميکند . روان شناسی که بتواند رفتاری حرفه ای و درست داشته باشد میتواند به بهبود مراجعین خود کمک شایانی کند. یک روانشناس خوب در مشاوره علاوه بر دارا بودن دانش کافی در زمينه روان شناسی و قابلیت بکارگیری آن معلومات تخصصی در روند درمان، می بایست دیدی خالی از قضاوت، پیشداوری و مملو از درک و همدلی داشته باشد. این درک و همدلی باید به گونه ای باشد که مراجع به آسانی حرف ها و مشکلات خود را بیان کند و از مقاومت براي ابراز مشکلات خود بپرهیزد. در واقع یک متخصص روان شناسی در مشاوره می بایست روابطی عمیق ولی سالم با اشخاص برقرار کند؛ تا آن ها بستری مناسب براي بیان مشکلات شان فراهم ببینند و به وی اعتماد کنند.

شنونده فعال در مشاوره کیست؟

روان شناس بیش تر از آن که سخن بگوید می شنود. برای اینکه بتوانید به درمانجو یا همان مراجع خود کمک کنید اول باید به مشکلات وی پی ببرید بهترین راه شناسایی و اگاهی هم گوش دادن است. پس در برخورد با درمانجو باید سرتاپا گوش باشید. روان شناس باید یک شنونده ی فعال باشد و گفته های درمانجو را به خوبی بررسی و تحلیل کند.روان شناس باید فن بیان خوب داشته باشد و بتواند مراجع را بسوی خود جذب کند. درصورتی که مراجع با روانشناس حس راحتی کند روند درمان و کیفیت گفتگو بهبود می یابد. فن بیان مهارتی است که یک روانشناس خوب باید به خوبی آن را بیاموزند. به یاد بسپارند اصلاً درمانجو یک جلسه ی خشک و بی روح را دوست ندارد. یک روان شناس خوب کسی است که اعتماد به نفس دارد و شایستگی خود را در رفتار و گفتارش آشکار ميکند .ویژگی های یک مشاور خوب شامل گوش شنوا، مهارت‌های ارتباطی قوی، همدلی، تحلیل‌گری و بسیاری دیگر از خصوصیات است که به مراجع کمک می‌کند تا در مسیر بهبود و تغییر قرار گیرد. 

مشاوره روانشناسی در زندگی چه اهمیتی دارد؟

زندگی با پیچیدگی‌ها و چالش‌های بی‌شماری همراه است. از فشارهای کاری و تحصیلی گرفته تا روابط پیچیده اجتماعی و خانوادگی، همه و همه می‌توانند بر سلامت روان افراد تأثیر بگذارند. در این میان، مشاوره روانشناسی به عنوان یک ابزار قدرتمند برای مقابله با این چالش‌ها و ارتقای کیفیت زندگی مطرح می‌شود. مراجعه به مشاوره روانشناسی نه تنها یک گزینه، بلکه یک ضرورت برای حفظ سلامت روان و بهبود کیفیت زندگی محسوب می‌شود. مشاوره روانشناسی به افراد کمک می‌کند تا با چالش‌های زندگی بهتر کنار بیایند، روابط خود را بهبود بخشند، استرس و اضطراب را مدیریت کنند و پتانسیل‌های نهفته در خود را شکوفا کنند.

مشاوره یک سرمایه‌گذاری ارزشمند

مشاوره یک سرمایه‌گذاری ارزشمند برای سلامت و بهبود کیفیت زندگی است. در دنیای پرشتاب و پیچیده امروز، داشتن یک همراه حرفه‌ای برای مقابله با چالش‌ها و رسیدن به پتانسیل‌های خود ضروری است. عوامل مختلفی از جمله فشارهای کاری، مشکلات مالی، روابط پیچیده و تغییرات سریع سبک زندگی می‌توانند بر سلامت روان ما تأثیر گذاشته و احساس اضطراب و استرس را در ما ایجاد کنند. این احساسات اگر مدیریت نشوند، می‌توانند به مشکلات جدی‌تری مانند افسردگی، اختلالات خواب و مشکلات جسمی منجر شوند.

مشاوره تربیتی چیست؟

مشاوره تربیتی در واقع مطالعه و فهم چگونگی رشد روانشناختی، یادگیری، روش‌های تدریس، فرآیندهای آموزشی و تفاوت‌های فردی و به کمک آن تهیه و گسترش راهکار‌های بهبود آن‌ها است. این شاخه از روانشناسی شامل فرایند یادگیری در اوایل دوران کودکی و نوجوانی، فرآیندهای اجتماعی، عاطفی و شناختی است که در کل طول عمر در یادگیری نقش دارند. رشته مشاوره تربیتی تعدادی رشته دیگر از جمله روانشناسی رشد، روانشناسی رفتاری و روانشناسی شناختی را در بر می‌گیرد.

جمع‌بندی موضوع های مختلف در مشاوره 

مشاوره به عنوان یک فرآیند حرفه‌ای و پویا، نقش کلیدی در حل مشکلات، شناخت استعدادها و ارتقای سلامت روانی افراد ایفا می‌کند. این فرآیند تنها به برطرف کردن مشکلات محدود نمی‌شود، بلکه به افراد کمک می‌کند تا مهارت‌های اجتماعی و فردی خود را تقویت کرده و با چالش‌های زندگی به شیوه‌ای سازگارانه برخورد کنند. در دین اسلام، مشورت و مشاوره جایگاه ویژه‌ای دارد و قرآن کریم و سیره معصومین (ع) بر اهمیت آن تأکید کرده‌اند. امر به مشورت نه تنها به عنوان یک دستور الهی، بلکه به عنوان رمز موفقیت و پیشرفت در امور زندگی معرفی شده است. ویژگی‌های یک مشاور موفق شامل بینش عمیق، دوراندیشی، حفظ اسرار، همدلی و عدم قضاوت است. سلامت روانی نیز به عنوان پیش‌شرطی برای تحقق تعالی معنوی و روحی مطرح شده و مشاوره به عنوان ابزاری موثر برای دستیابی به آن شناخته می‌شود. در نهایت، مشاوره می‌تواند در جوامع اسلامی و دیگر جوامع، به عنوان ابزاری برای تقویت ارزش‌ها، باورها و روابط سالم، نقش بنیادینی ایفا کند و به انسان‌ها کمک کند تا در مسیر کمال و سعادت پیش بروند.

در صورتی که تمایل دارید تا با دوره های تربیتی متنوع، اردو های ماجرا محور، پرونده های ویژه تربیتی و همچنین استفاده از ظرفیت مشاوران برجسته تربیتی کشوری بهره مند شوید، فقط کافی ست تا به سایت همیار 28 مراجعه کنید و از دوره ها و مقالات ما بازدید بفرمایید.خوشحال می شویم تا نظرات ارزشمند خود را با ما در میان بگذارید.

همیار 28، یاری برای تربیت